KANAMALARDA İLK YARDIM

Kanama nedir?

Damar bütünlüğünün bozulması sonucu kanın damar dışına (vücudun içine veya dışına) doğru akmasına kanama denir.

KANAMA ÇEŞİTLERİ:

1.Dış Kanamalar ve Dış Kanamalarda İlk Yardım:

Dış kanamalar deri bütünlüğünü bozan yaralanmalar sonucunda meydana gelirler. Dış kanamaları durdurmak için dışarıdan müdahale yapmak mümkündür. Kanamanın olduğu damar tipine göre; atar damar (arteriyel), toplar damar (venöz) ve kılcal damar (kapiller) olmak üzere üç şekilde karşımıza çıkabilir. Ancak birden fazla damar tipi yaralanmasına bağlı olarak aynı yaralıda dış kanamaların her üç tipinin de birlikte bulunabileceği unutulmamalıdır.

Atar damar (arteriyel) kanamaları: Atar damarlar kalp atımları sayesinde oksijen bakımından zengin kanı dokulara taşıyan damarlardır. Bir atar damar hasar görürse kanama çok fazla olabilir. Kanama kalp atımları ile uyumlu olarak fışkırır tarzda akar ve açık renklidir. Bir ana atar damarın kesilmesiyle kan birkaç metre uzağa fışkırabilir. Atar damar kanamaları en ciddi kanama türüdür çünkü çok kısa sürede büyük miktarda kan kaybına neden olabilirler. Yüksek akış hızı damarın hasarlı kısmına pıhtının yapışmasına ve kanamanın kendiliğinden durmasına engel olur. Hatta doğrudan bası dahi atar damarın büyüklüğüne göre kanamayı durdurmak için yeterli olmayabilir.

Toplar damar (venöz) kanamaları: Dokulardaki kullanılmış kanı kalbe taşıyan damarlardır. Koyu renkli, yavaş ve tekdüze akarlar. Damarın büyüklüğüne göre kanama şiddeti farklılık gösterebilir. Atar damar kanamalarından daha kolay kontrol altına alınırlar.

Kılcal damar (kapiller) kanamaları: En yaygın kanama türü olan kılcal kanamalar sızıntı şeklinde olan kanamalardır. Genellikle ciddi değildir ve hızlıca kontrol edilebilirler. İlk başta kanama hızlı olabilir ancak kan kaybı genellikle hafiftir.

Dış Kanamalarda İlk Yardım:

Hayatı tehdit eden yaralanma varlığında hasta/yaralının en kısa sürede bir sağlık kuruluşuna ulaşımı sağlanmalıdır. Yaralanma ile kanama kontrolü arasındaki süre mümkün olduğunca kısa olmalıdır. Kanamanın kontrolü beceri gerektiren bir ilk yardım uygulamasıdır.

Kanama kontrolüne yönelik olarak genel kabul görmüş ilk yardım müdahale yöntemi kanama yerine doğrudan bası uygulanmasıdır. Doğrudan bası uygulanması yırtılmış damarın kenarlarını sıkıştırarak vücudun doğal pıhtılaşma mekanizmalarının çalışmasına yardımcı olur. Bu yöntem kanamada kontrol için çoğu hastada yeterli olmaktadır. Basınçlı bandaj, boğucu sargı (turnike), lokal soğuk uygulama ve kanama durdurucu örtüler diğer önerilen kanama kontrolü yöntemleridir. Buna karşın kanayan uzvun yukarı kaldırılmasının herhangi bir faydası görülmediğinden bir ilk yardım yöntemi olarak önerilmemektedir.

Dış kanamalarda yapılan müdahaleler kanamayı tamamen durdurmaya yetmeyebilir. Ancak yapılan müdahaleler, 112 acil yardım ekibinin gelmesine ve hastanın bir sağlık kurumuna ulaşıncaya kadar geçen sürede, kanamayı mümkün olduğunca yavaşlatarak hayati fonksiyonları korumaya yardımcı olacaktır.

Dış Kanamalarda İlk Yardım Uygulama Basamakları:

• Hasta/yaralıya müdahale etmeden önce ortamın ve çevrenin güvenli olduğundan emin olun. Güvenliğin olmadığı durumlarda güvenliği sağladıktan sonra hastaya müdahale edin.
• Öncelikle kendinizi tanıtın ve hasta/yaralıyı sakinleştirmeye çalışın.
• Hasta/yaralıyı düz bir zemine sırt üstü yatırın (Bu işlem, olası bir baygınlık durumunda ortaya çıkabilecek ek yaralanmaları engeller. Ayrıca kan basıncının kontrolü ve vücudun aşağı bölgelerinde göllenen kanın dolaşıma katılmasına da katkıda bulunur).
• Eğer yaralanma hafif düzeyde ise ve yaralı oturarak rahat edecekse oturtun.
• Hasta/yaralının solunum ve dolaşım gibi yaşamsal fonksiyonlarını değerlendirin.
• Hayatı tehdit eden ve müdahale ile kontrol edemediğiniz bir dış kanama varsa ve olay yerindeki tek ilk yardımcı siz iseniz, hemen 112 acil yardım numarasını arayarak yardım isteyin. Eğer ikinci bir ilk yardımcı varsa, ikinci ilk yardımcıdan 112 acil yardım numarasını aramasını isteyin.
• Hasta/yaralıyı mümkün olduğunca hareket ettirmeyin.
• Yaralanma bölgesindeki saat, bilezik ve yüzük gibi takıları varsa çıkarın.
• Kanama bölgesini göremiyorsanız kanamanın kaynağını bulmak için kıyafetleri çıkararak veya keserek yarayı açığa çıkarın.
• Gazlı bez veya mendil, havlu, kumaş parçası veya hasta/yaralının kendi giysileri gibi temiz bir bezi yaranın üzerine yerleştirin ve doğrudan bası uygulayın.

Doğrudan bası uygularken:

• Küçük yaralar için parmaklar, büyük yaralar için ise avucunuzla doğrudan bası uygulayın.
• Basının yara üzerine en az 5 (beş) dakika boyunca sabit, kesintisiz ve tam olmasını sağlayın.
• Basının sabit kaldığından, çok hafif olmadığından ve kanamanın kaynağına uygulandığından emin olun.
• Eğer kanama üzerindeki ilk malzeme ıslanırsa, ilk malzemeyi yerinden kaldırmadan üzerine bir başka malzeme koyarak basıya devam edin. İlk yerleştirilen malzemenin yenisiyle değiştirilmesi kanamayı kontrol altına almayı zorlaştıracağı gibi kontrol altındaki kanamaların da yeniden kanamaya başlamasına sebep olabilir.
• Kanama 10 dakika içinde durmazsa, ilk yerleştirilen malzemenin üzerine daha fazla malzeme ekleyin ve daha geniş bir alana daha sıkı bir şekilde bastırın.
• Doğrudan basıda kullandığımız malzemeyi sabit tutmak için basınçlı bandaj uygulayın.Bunun için yara üzerine gazlı bez veya temiz bir kumaş yerleştirdikten sonra sargı bezi veya tülbent, kravat ve benzeri bir kumaşla uzvu sıkıca sarın. Basınçlı bandaj sizin gerekli hallerde hastanın başından kısa süreliğine de olsa ayrılmanıza ve hala 112 acil yardım numarasını aramadıysanız aramak için size gerekli zaman açısından izin verecektir. Ayrıca hasta/yaralının nakli sırasında kolaylık sağlayacaktır. Ortamda başka hasta/yaralı varsa onlara müdahale etmenize de fırsat verecektir.

Basınçlı bandajı uygularken:

• Dolaşımı kesecek kadar sıkı uygulamayın.
• Bandajın çok sıkı olduğuna dair işaretlere (artan ağrı, uyuşma veya karıncalanma, ciltte renk değişikliği ve kaslarda işlev kaybı) dikkat edin.
• Doğrudan bası ve basınçlı bandaj ile durdurulamayan ve hayatı tehdit eden ciddi uzuv (kol ve bacak) kanamalarında turnike uygulayın. Ayrıca ortamda müdahale edilecek çok sayıda hasta/ yaralı bulunması durumunda veya uzuv kopması şeklinde olan yaralanmalarda da turnike uygulanabilir.
• Turnike uygulamasının deneyimli ilk yardımcı tarafından yapılması önerilir. Turnike uygulaması kanamayı iyi şekilde durdurmakla beraber, kan akımını tamamen durdurarak ciddi doku hasarı ve buna bağlı uzuv kaybına neden olabilir. Bu yüzden turnike uygulama kararı dikkatli alınmalıdır.
• Hayatı tehdit eden ciddi kanamalarda; kanama bölgesi turnike kullanımına uygun değilse doğrudan bası uygulanmalıdır. Eğer ortamda kanama durdurucu özelliği olan yara örtüleri mevcutsa doğrudan basıyı onlarla yapılmalıdır.
• Ortamda ilk yardım uygulamaları için üretilen bir turnike varsa o kullanılmalıdır. Yoksa kendiniz elinizdeki malzemelerle doğaçlama bir turnike oluşturun.
• Turnike uygulamasında kullanılacak malzeme en az 5-10 cm genişliğinde (geniş, esnemeyen bir sargı veya kumaş) olmalıdır. Cildi keserek hasara yol açabileceklerinden dolayı ip ve tel gibi kesici malzemeler ise kullanılmamalıdır.
• Turnikeyi sıkmak ve gevşetmek için tahta parçası ve kalem gibi malzemeler turnikenin düğümünde kullanılabilir. Böylece istenildiğinde kan dolaşımına izin verilerek doku hasarı ihtimali düşürülür.

Turnike uygularken:

• Turnikeyi, kol ve uyluk gibi tek kemikli bölgelere uygulayın.
• Ön kol ve bacağa el ve ayağın beslenmesini bozabileceği için turnike uygulanmayın (Ancak kopmuş uzuvlarda ön kol ve bacağa da turnike uygulanabilir).
• Turnikeyi, kanamanın olduğu bölgeye en yakın olan ve deri bütünlüğünün bozulmamış olduğu bölgeye uygulayın.
• Turnikeyi kanamayı durduruncaya kadar sıkın, kanama durduktan sonra ise daha fazla sıkmayın.
• Turnike uygulanan bölgenin üzerini örtmeyin. Mutlaka görülecek şekilde açık bırakın ve hasta yaralıyı başka bir ilk yardımcıya teslim etmek zorunda kalırsanız turnike kullanıldığını mutlaka bildirin. Eğer birden çok hasta/yaralı varsa hasta/yaralının üzerine veya alnına “Turnike” veya “T” harfi görülecek şekilde yazın.
• Turnike üzerine uygulamanın yapıldığı saati yazın.
• Bu aşamaya kadar hala 112 acil yardım numarası aranmamışsa derhal arayın veya aranmasını sağlayın.
• Sağlık ekibi gelinceye kadar turnikeye ek bir işlem (gevşetme, açma) yapmayın.
• Kanamayı durdurmak için uygulanabilecek bir diğer yöntemde lokal soğuk uygulamasıdır. Bu yöntem uzuv veya kafa derisinde ekimoz (cilt altına kan sızması) ve hematom (cilt altında kan toplanması) gibi yaralanmalar için yararlı olabilir. Soğuk uygulaması özellikle çocuklarda vücut sıcaklığında aşırı derecede düşme riski taşıdığından dikkatli kullanılmalıdır.
• Kanama durdurucu yara örtülerinin standart kanama kontrolünün (gazlı bezli veya bezsiz doğrudan bası) etkili olmadığı şiddetli veya hayatı tehdit eden kanamalar ile turnikenin uygulanamadığı uzuv, karın, göğüs ve sırt yaralanmalarında kanama kontrolü için, deneyimli ilk yardımcılar tarafından kullanılması önerilmektedir.

Kanama durdurucu yara örtüleri uygularken:

• Yaranın derin alanları da dâhil olmak üzere tüm kanama yüzeylerini kaplayın.
• Kanama durdurucu yara örtülerinin ilk katmanı kan emerek ıslanmış ise, ikinci bir katman daha uygulayın.
• Yara derinse, kanama durdurucu yara örtülerinin üzerine hacimli bir örtü daha yerleştirin.
• Durdurulamayan kanamalarda kanama durdurucu yara örtüleri ile doğrudan bası ve basınçlı bandajı birlikte kullanın.
• Yaptığınız işlemleri (turnike vs.) hasta/yaralının üzerinde görülecek bir yere yazın.
• Hasta/yaralıya yiyecek veya içecek vermeyin.
• Hasta/yaralının bilinci ve hayati fonksiyonlarını 2-3 dakikada bir kontrol edin.
• Hasta/yaralıyı eğer şok bulguları varsa, konuşuyor ve normal nefes alıp veriyorsa sırt üstü düz yatırın ve 112 acil yardım ekibinin gelmesini beklerken hasta/yaralıyı “şok pozisyonu” diye de isimlendirilen pozisyona getirin ve bu pozisyonda tutun.
• Hasta/yaralıyı düz olarak sırt üstü yatırın.
• Yaralanma veya yaralanma kanıtı yoksa (örn. basit bayılma, yaralanmanın olmadığı kanama ve aşırı sıvı kaybına bağlı şok durumlarında), ayaklarını yaklaşık olarak 30-60 derece kaldırın.
• Bacakların altına destek koyun (çarşaf, battaniye, yastık, kıvrılmış giysi vb.)
• Hareket veya pozisyon ağrıya neden oluyorsa hasta/yaralının ayaklarını kaldırmayın.
• Hasta/yaralıyı üzerini örterek ısıtın.

Hasta/yaralı şok pozisyonuna nasıl getirilir?

2.İç Kanamalar ve İç Kanamalarda İlk Yardım:

Kanın damar dışına çıktığı fakat vücut içinde (kafatası, göğüs kafesi ve karın boşluğu) kaldığı kanamalardır. Ezici (künt; trafik kazası, yüksekten düşme, çarpma gibi) ve delici (penetran; delici kesici alet yaralanması, ateşli silah yaralanması gibi) yaralanmalarda görülebileceği gibi iç organların hastalıklarında da (mide ve akciğer hastalıkları gibi) görülebilir.

İç kanamalarda cilt bütünlüğü bozulmadığından dolayı dışarıya kanama olmaz. Bundan dolayı iç kanamalar hemen fark edilmeyebilir ve hayatı tehdit edebilirler. Ancak bazı belirti ve bulgular iç kanamadan şüphe edilmesini sağlayabilir. Bunlar:

• Ağız, burun, kulak, üreme organları ve makattan kan gelmesi
• Solunum sayısındaki artış
• Soğuk, soluk, nemli cilt bulgusu
• Kalp hızında artış
• Huzursuzluk ve endişe
• Karın veya göğüs ağrısı
• Karında veya göğüste şişlik
• Bilinç değişikliği ve uyku halidir.

İç kanamalarda kan burun veya kulaklardan dışarı sızabilir (kafatası yaralanmalarında). Öksürmekle (göğüs kafesi içine olan kanamalarda), kusma veya dışkılamayla (sindirim sistemi içinde olan kanamalarda) ve idrar yapmakla (idrar yolları içinde olan kanamalarda) kan dışarı atılabilir. Bu tür kanamalar doğal deliklerden olan kanamalar diye isimlendirilir.

Bir hastada aynı anda hem dış kanama hem de iç kanama olabileceği unutulmamalıdır. Kanamanın değerlendirilmesinde, aşağıdaki şok belirtilerinin izlenmesi son derece önemlidir. Bunlar:

• Kan basıncında düşme
• Hızlı ve zayıf nabız
• Hızlı ve yüzeysel solunum
• Ciltte soğukluk, solukluk ve nemlilik
• Dudak çevresinde solukluk ya da morarma
• Tırnaklarda morarma
• Endişe, huzursuzluk ve fenalık hissi
• Güçsüzlük
• Baş dönmesi ve sersemlik
• Bulantı, Kusma
• Terleme
• Susuzluk hissi
• Bilinç seviyesinde azalma
• Göğüs ağrısı

İç Kanamalarda İlk Yardım Uygulama Basamakları:

• İç kanamalarda hastane dışında yapılacak çok bir şey yoktur. Burada en önemli şey iç kanama şüphesi olan hasta/yaralıyı erken dönemde fark edip hastaneye naklini sağlamaktır. Bu arada hasta/yaralıya gereken ilk yardım ve Temel Yaşam Desteği uygulamaları yapılmalıdır.
• Hasta/yaralıya müdahale etmeden önce ortamın ve çevrenin güvenli olduğundan emin olun.
• Güvenliğin olmadığı durumlarda güvenlik sağlandıktan sonra hasta/yaralıya müdahale edin.
• Hasta/yaralının bilincini kontrol edin. 112 acil yardım numarası aranmadı ise arayın veya aratın.
• Hasta/yaralıyı sırt üstü yatırın ve rahat etmesini sağlayın.
• Hava yolunu, solunumunu ve dolaşımını değerlendirin.
• Hasta/yaralıyı mümkün olduğunca hareket ettirmeyin.
• Aynı zamanda dış kanaması da varsa, doğrudan bası ve/veya basınçlı bandaj uygulayın.
• Hasta/yaralının üzerindeki kıyafetler sıkıysa gevşetin.
• Hasta/yaralının üzerinde ıslak kıyafetler varsa ısı kaybını önlemek için hasta/yaralıyı fazla hareket ettirmeden çıkarmaya çalışın veya kıyafetleri kesin.
• Hasta/yaralının ağzından kan geliyor veya kusuyorsa düz şekilde sağ yan tarafına çevirip kan veya kusmuğun solunum yollarına kaçmasına engel olun.
• Öksürürken kan geliyorsa omurga yaralanması olmayan hasta/yaralıyı oturur veya yarı oturur konuma getirin.
• Hasta/yaralı şok bulguları gösteriyor ve bacaklarında yaralanması yoksa şok pozisyonuna getirin.
• Hasta/yaralının üzerini örtün ancak aşırı ısıtmayın.
• Eğer iç kanama kol veya bacaktan kaynaklanıyorsa yaralı bölgeye tespit uygulayın.
• Hasta/yaralıya yiyecek veya içecek vermeyin.
• Hasta/yaralının bilincini ve yaşam bulgularını 2-3 dakika arayla kontrol edin.
• 112 acil yardım ekiplerine teslim edinceye kadar hastanın başından ayrılmayın.
• Kanlı kusması, kanlı balgamı ve kanlı dışkılaması olan hasta/yaralıların kanama örneklerini atmayın ve sağlık ekibine teslim edin.